Osobliwy dom pani Peregrine

Osobliwy dom pani Peregrine
Ransom Riggs
Wydawnictwo Media Rodzina 2012












Najpierw była nieudana próba: kilka lat temu, chwilę po premierze trafił w moje ręce drugi tom powieści. Pamiętam przejęcie i fascynację z jaką przeglądałam zbiór osobliwych fotografii i ciarki, które przechodziły mi po plecach. Zanim jeszcze zaczęłam na dobre czytać, już stworzyłam wokół nich własną historię, która zawładnęła moją wyobraźnią, a potem całkiem sparaliżowała po kilku pierwszych stronach. Prawdopodobnie do mojej czytelniczej porażki przyczynił się fakt, że kontynuacja historii nie wprowadzała zbyt wnikliwie w kontekst wydarzeń pierwszego tomu. Moje domysły tym bardziej wzięły górę nad rzeczywistą fabułą.

Powrót po kilku latach okazał się być zupełnie nowym otwarciem, zwłaszcza że po bożemu dałam szansę pierwszemu tomowi. Nauczona doświadczeniem i świadoma moich słabych nerwów zaczęłam czytać od razu; nie kartkując i nie myśląc nadmiernie, dałam się ponieść opowieści. Metoda przyniosła dobry skutek i zaskakujący wniosek: ta historia nie jest ani trochę tak straszna jak jej mroczna, fotograficzna oprawa.

"Osobliwy dom pani Peregrine" ma w sobie coś, co osobiście bardzo cenię w dobrych powieściach - świetną, przemyślaną konstrukcję. To dzięki niej wpadłam w powieść jak śliwka w kompot i bardzo szybko okazało się, że znikam w niej bez reszty. Narracja buduje się z początku bardzo powoli, nie dopuszcza czytelnika do samego sedna konfliktu, stopniuje napięcie, choć jednocześnie jest dynamiczna i dobrze rokuje. Wprawdzie koniec nie ustrzegł się hollywoodzkiego efekciarstwa, ale jestem w stanie wyjątkowo wybaczyć to amerykańskiemu autorowi, podobnie jak robię to za każdym razem, czytając książki Ricka Riordana.

Siłą powieści są bez wątpienia wspomniane już fotografie. Niezwykły zbiór odrealnionych starych zdjęć, których autentyczność i tajemnicze pochodzenie autor deklaruje w wywiadach, stał się motorem do powstania książki i zbudowania fabuły, której akcja dzieje się po dwóch stronach pętli czasowej, w trakcie drugiej Wojny Światowej oraz współcześnie. Obok baśniowego, nadzwyczajnego świata, odwzorowanego na zdjęciach, funkcjonuje wojenna rzeczywistość, szemrząca echem Holocaustu, tragicznych losów sierot i ciągłego poczucia zagrożenia. W tym wszystkim, tajemniczy dom pani Peregrine jawi się jako enklawa spokoju i bezpieczeństwa, przypominająca koncepcją i atmosferą korczakowski sierociniec. Trzeba zaznaczyć, że autor bardzo subtelnie sygnalizuje ten alegoryczny kontekst opowieści. Przy czym, co znamienne, przemoc pozostaje tu domeną potworów, nigdy ludzi.

"Osobliwy dom pani Peregrine" pozostał ze mną na dłużej. Przyćmił swą mroczną atmosferą wszystkie książki, które czytałam równolegle i pozostawił apetyt na więcej. Jednocześnie mam z tyłu głowy świadomość, że nie jest to książka dla wrażliwców ani zbyt młodych czytelników. Co prawda nie epatuje przemocą, ale doskonale posługuje się niedopowiedzeniem, a to, jak wiadomo, technika równie skuteczna.

Pax

Pax
Sara Pennypacker
il. Jon Klassen
tł. Dorota Dziewońska
Wydawnictwo IUVI 2016











Trochę bałam się "Paxa". Nie lubię płakać przy książkach.  Ale nic takiego się nie stało. Na szczęście? Może dla mnie, ale na pewno nie dla książki.

Opis na czwartej stronie okładki zobowiązuje trochę ponad miarę:

"Dynamiczna akcja, prawdziwe emocje i uniwersalne tematy czynią z niej nowoczesną klasykę na miarę Małego Księcia". 

Nasz Mały Książę ma na imię Peter, ma dwanaście lat, jego róża to oswojony lis Pax. Rozdziela ich wojna, łączy determinacja i szereg przypadkowych spotkań, które pomagają przetrwać trudne chwile. Rozdziały naprzemiennie pokazują perspektywę chłopca i lisa. W obu przypadkach zetknięcie z ponurą rzeczywistością wojennej zawieruchy, walki z naturą i własnymi ograniczeniami okazuje się trudne i pełne wyrzeczeń. Świat zamknięty w kleszczach wojny nie jest przyjazny dla żadnego z nich. Dla czytelnika staje się natomiast irytujący, tym bardziej gdy uświadamia sobie, że nie potrafi osadzić go w konkretnej czasoprzestrzeni. Ten uniwersalizm uwiera za każdym razem, gdy wydaje się, że od rozwiązania zagadki dzieli już tylko krok. W tym kontekście rozdziały, w których towarzyszymy lisowi przynoszą spokój i komfort bycia w zgodzie jedynie z naturalnym rytmem życia przyrody.

Ale dwubiegunowość powieści, która miała być motorem opowieści, o dziwo znosi autorkę na manowce. Motyw tęsknoty Petera i Paxa okazuje się niewystarczający by popchnąć fabułę do przodu. Brakuje konfliktu, który nadałby akcji naturalne, niewymuszone tempo. Wątek chłopca dość szybko staje się nużący i skłania do szybszego przewracania kartek. Ludzcy bohaterowie, mimo że do przesady napompowani antywojennymi ideałami i traumami, są płascy i mało autentyczni. Tymczasem, mimo że czytelnik oczekuje książki drogi, pełnej emocji, niebezpiecznych zwrotów akcji i silnych wrażeń, Pennypacker dość nieoczekiwanie usidla Petera na kilka tygodni w leśnej głuszy. Przyjaźń, która zawiązuje się między nim a jego wybawczynią Volą, mimo poświęcenia jej dobrych kilkudziesięciu stron, nie przynosi zamierzonego dojrzewania bohatera. Główny wątek poszukiwań schodzi na dalszy plan, gubiąc się w wojennych reminiscencjach i moralizatorskich złotych myślach.

Książkę ratuje historia lisa. To ona sprawiła, że dobrnęłam do ostatniej strony. Autorka włożyła dużo serca i wiedzy w odwzorowanie zwyczajów tych zwierząt, przez co udało jej się zbudować ciekawą scenerię z autentycznymi i przekonującymi bohaterami. Wydaje się, że nic nie stało na przeszkodzie, by historię Petera skrócić do absolutnego minimum, koncentrując się w pełni na dojrzewaniu Paxa. Wtedy jednak cała powieść musiałaby mieć zupełnie inny zamysł. A może nie byłaby już powieścią tylko świetnym opowiadaniem?

Ilustracje Klassena, z którymi wiązałam duże nadzieje, nie wnoszą niestety wiele w odbiór fabuły. Jest ich zaledwie kilka i żadna prócz okładkowej nie zatrzymuje na dłużej uwagi. Ta jedna sprawiła jednak, że książkę mimo wszystko z dużym żalem odłożyłam na stosik książkowych rozczarowań.

Wanda Chotomska. Nie mam nic do ukrycia

Wanda Chotomska. Nie mam nic do ukrycia
Barbara Gawryluk
Wydawnictwo Marginesy 2016











Jest czemu się dziwić. Jest o czym myśleć. Barwna i w specyficzny sposób szczera opowieść o Wandzie Chotomskiej uchyla drzwi do zrozumienia fenomenu jej twórczości, ale również do wyjątkowo nieoczywistej historii jej życia. Czy biografia spisana przez Barbarę Gawryluk pomaga je zrozumieć, rozłożyć na czynniki pierwsze, rozszyfrować? Mimo kilku dni, które dzielą mnie od przeczytania ostatniej kartki, wciąż nie potrafię ułożyć w całość tej układanki. Ogromny rozdźwięk między pełną pozytywnych emocji twórczością, a dość pogmatwanym życiorysem nie pozwala zaznać czytelniczego spokoju. Jaka naprawdę jest Wanda Chotomska?

Mam wrażenie, że to pytanie pozostanie dla mnie bez odpowiedzi. Może dlatego, że to ona sama a nie autorka książki nadała ton tej opowieści. To przez filtr zaproponowany przez Chotomską czytamy całą historię. Szczera, energiczna, zdolna i zdeterminowana, a jednocześnie bezkompromisowa, szorstka i wyniosła. Jej świat, który wybrzmiewa z biografii wydaje się prosty, zero jedynkowy, nie dorównujący finezją twórczości. Mimo to (a może właśnie dzięki temu?), wiersze dla dzieci wyskakują spod jej pióra jak króliki z czarodziejskiego kapelusza. Biografia wprost skrzy się różnorodnymi przejawami twórczości Chotomskiej wyszperanymi w archiwach i w przepastnych szufladach autorki. Ale nie tylko jej utwory znajdziemy w książce, bowiem są tam również liczne skany twórczości przyjaciół i znajomych: Mirona Białoszewskiego, Jana Brzechwy, Bohdana Butenki. To książka również o nich. Chotomska roztacza przed nami sugestywny obraz warszawskiej powojennej bohemy literackiej i bardzo miło jest ogrzać się przez chwilę w tej ciepłej, twórczej atmosferze. Ale tylko przez chwilę, bo prawdziwa Chotomska mieszka przecież w jej wierszach. I niech tak zostanie.

Klątwa dziewiątych urodzin

Klątwa dziewiątych urodzin
(3 tom serii o Mai)
Marcin Szczygielski
il. Magda Wosik
Wydawnictwo Bajka 2016










"Lecę do sklepu, nie ma innego wyjścia. [...] Podaj cegłę. I spadochron". Szczygielski zaczyna jak Hitchcock i nie ma wątpliwości, że to początek, który chwyta. Trzeci tom o przygodach Mai od razu wrzuca czytelnika w wir wydarzeń i bez zbędnych komentarzy powraca do wątku poszukiwań Niny, rozpoczętego w poprzednich częściach. Przy czym wir jest tu słowem jak najbardziej na miejscu, biorąc pod uwagę, że autor kontynuując tradycję nieprzewidzianych anomalii pogodowych, tym razem funduje bohaterom potężną, kilkudniową wichurę z trąbami powietrznymi włącznie. Warszawiacy, bo akcja książki zostaje tym razem osadzona w Stolicy, próbują ratować sytuację, stosując różne domowe metody obciążania i ochrony ciała. Pojawia się moda na spadochrony, w użyciu są blachy do pieczenia, garnki, kaski i elementy rycerskich zbroi. Słowem kluczem w powieści staje się natomiast cegła, atrybut nie tylko zwiększający przyczepność do podłoża, ale przede wszystkim ważne ogniwo,  służące rozwiązaniu zagadki tajemniczego zniknięcia Niny.

W "Klątwie dziewiątych urodzin" Szczygielski bardzo zręcznie łączy rzeczywistość realną i baśniową. O ile w "Czarownicy piętro niżej" pojawiały się zarzuty, że przechodzenie między światami nie jest płynne, o tyle tutaj świat rzeczywisty zostaje nieco zwichrowany, a baśniowe postacie i atrybuty stają się jego naturalnymi elementami. Na przykład czarodziejski sakwojaż widoczny na okładce książki, z którym ciabcia i Monterowa zjawiają się przed drzwiami warszawskiego mieszkania Mai, niczym tajemnicza torba Mary Poppins może pomieścić nadspodziewanie dużo: szczeciński ogród ciabci, łącznie z jego mieszkańcami i studnią. Do fabuły przenikają nieco uwspółcześnione postacie z warszawskich legend. To za przyczyną ich wskazówek Maja wraz z ciotkami poruszają się po współczesnej Warszawie w poszukiwaniu tajemniczej cegły. Szczygielski bardzo zgrabnie żongluje pomysłami na osadzenie ich w konkretnym geograficzno-społecznym kontekście miasta. Odkrywanie tych powiązań sprawia niemałą przyjemność obeznanym w stołecznych zaułkach rodzicom. Podobnie zresztą jak liczne polityczne aluzje ukryte w postaciach Złotego Kaczora i Syrenki. Po raz kolejny dostajemy do rąk książkę, która równie skutecznie bawi dzieci jak i dorosłych.

Całość sprawia wrażenie książki o wiele bardziej przemyślanej i uporządkowanej niż poprzednie tomy. Szczygielski równomiernie przeplata sceny miejskie i domowe, tworząc historię spójną i klarowną, a mimo to zaskakującą i do finału trzymającą w napięciu. Dodam, że to nie koniec przygód Mai. Zakończenie przynosi zaledwie połowiczne rozwiązanie zagadki i na poznanie prawdy o Ninie przyjdzie nam jeszcze poczekać. Mam nadzieję, że nastąpi to już w kolejnej części, bo choć seria ma w sobie niezaprzeczalny urok, życzyłabym sobie, żeby czwarty tom spiął wreszcie klamrą lekko rozproszone pomysły trzech pierwszych tytułów.