12/07/2013
Ocean na końcu drogi
Ocean na końcu drogi
Neil Gaiman
Wydawnictwo MAG 2013
Po niedawnej lekturze "Na szczęście mleko...", Neil Gaiman znowu zagościł w naszym domu. Tym razem w odsłonie młodzieżowej, chociaż moja osiedlowa biblioteka wrzuciła tę książkę od razu do działu fantastyki dla dorosłych, nie bawiąc się w subtelności. Wybaczam, bo książka faktycznie nadaje się raczej dla tej starszej młodzieży, mimo że główny bohater ma zaledwie siedem lat. W mojej pamięci chyba na długo pozostanie opis wyciągania robaka z dziury na spodzie stopy i nawijania go na pęsetę...
Gaiman nie jest pisarzem, który stosuje grozę dla samego delektowania się nią. "Ocean na końcu drogi" mimo kilku drastycznych opisów nadal pozostaje dowodem na to, że autor lubi książki z przesłaniem. Na dodatek ta konkretna jest jego osobistą retrospekcją, mimo że odżegnuje się od bezpośrednich nawiązań do własnego dzieciństwa. Niekwestionowany talent narracyjny Gaimana pozwala mu zbudować fabułę opartą wyłącznie na jednym wątku, a mimo to poruszającą, trzymającą w napięciu, mądrą i poetycką. Przenosimy się w okolice Londynu połowy dwudziestego wieku, gdzie w wyniku samobójstwa popełnionego przez przypadkowego człowieka, budzą się złe moce. Towarzyszymy zmaganiom kilkulatka, który wbrew swej woli staje się pośrednikiem między światem rzeczywistym a nieprzewidywalną rzeczywistością duchów, widziadeł i zjaw. Na nieszczęście, ten mroczny świat szturmem zdobywa spokojną przystań rodzinnego domu i jak w "Koralinie" przejmuje kontrolę nad rodzicami. W gruzach legnie wszystko to, co stanowi gwarancję bezpieczeństwa. Pozostaje tylko dom na końcu drogi i trzy kobiety, które nie tylko gotowe są mu pomóc, ale również wiedzą jak to zrobić.
Mottem książki są słowa Maurice'a Sendaka: "Bardzo dokładnie pamiętam swoje dzieciństwo... Wiedziałem wówczas straszne rzeczy. Ale wiedziałem też, że nie mogę pozwolić, by dorośli się zorientowali, że wiem. To by ich przeraziło".
Gaiman swojemu bohaterowi serwuje podobny scenariusz. Naraża go na śmiertelne niebezpieczeństwa, traumatyczne przeżycia i mrożące krew w żyłach sytuacje, aby pokazać, że nawet najsłodsze dzieciństwo nie jest wolne od mrocznych wspomnień i doświadczeń.
Przepiękny język książki to zasługa niezrównanej Pauliny Braiter, tłumaczki między innymi Gaimana, Tolkiena i Kinga. Obcowanie z przekładem tak wysokiej klasy, to dodatkowy atut i prawdziwa uczta smakosza.
12/03/2013
Prawdziwa bajka
Prawdziwa Bajka
Mikołaj Łoziński i Marta Ignerska
Kultura Gniewu 2013
"Boję się pokazywać tę książkę dorosłym" - przyznała Marta Ignerska w jednym z wywiadów.
Boję się, że dorośli nie pokażą tej książki dzieciom - pomyślałam sobie, po pierwszym czytaniu.
"Prawdziwej bajki" nie widać w księgarniach, mało jej w blogowych recenzjach, nie błyszczy na empikowych wystawkach. I w sumie nie dziwię się, bo do póki nie przeczytałam jej od deski do deski, też nie wierzyłam, że to będzie to! Może wina leży po stronie okładki, po której bez pudła można rozpoznać, że narysowała ją właśnie Ignerska, ale jakoś nie przyciąga, nie intryguje. Jest w książce parę rysunków, które według mnie lepiej pasują na przysłowiowy wabik. Nie jestem jednak specem od sztuki. Nie dam też rady opowiedzieć moim dzieciom jakie nawiązania kryją się za ilustracjami, a podobno takie istnieją. (Prosiłabym o mały instruktaż, jeśli ktoś przeczyta i będzie wiedział). Mimo to, czytając, bawiliśmy się świetnie.
Oksymoron zawarty w tytule książki to zapowiedź przewrotnej historii i zabawy konwencją. To zwiastun bycia w innym wymiarze, a jednocześnie tak bardzo tu i teraz. Bo choć widzimy zaledwie geometryczne kształty i ukryte znaki, od razu możemy się domyśleć, że czeka nas jakaś niezwykła przygoda. Rozumienie obrazu z początku nie wydaje się łatwe. Potrzeba chwili, żeby odczytać kod, zinterpretować symbole, połączyć je z fabułą zapisaną w tekście i zanurzyć się w jej łagodnym biegu. "Prawdziwa bajka" to książka drogi, która toczy się ospale za szybą samochodu, jadącego w nieznane. Dwójka bohaterów odkrywa w pewnym momencie, że w swojej podróży mają współpasażera. W wymiarze obrazu jest on małą kropką na dużej stronicy książki, tak jak samochód jest zaledwie kwadracikiem. Mimo swej niepozorności, relacja między pasażerami a kropką intryguje, przejmuje, wzrusza. Nie pada tu wiele słów. Nie ma opisów i dialogów. Tekst pełni funkcję drugorzędną. Naprowadza na właściwy trop, żeby historia mogła toczyć się w obrazach.
Tomek patrzy z niedowierzaniem. Cieszy się, gdy odkrywa tunel, stację benzynową, lusterko, autostradę. Podczas gdy zwykle w trakcie czytania zajmuje się swoimi sprawami, dziś poświęca książce całą uwagę.
11/28/2013
Lalo gra na bębnie
Eva Susso
il. Benjamin Chaud
Zakamarki 2012
Sadzonka od kilku tygodni uczęszcza na zajęcia umuzykalniające dla dzieci do lat dwóch! Każdy z łatwością wyobrazi sobie dziesiątkę maluchów z opiekunami, przekrzykujących się w sali o niezbyt dużej kubaturze i próbujących doprowadzić do sytuacji, w której dwie panie będą mogły poprowadzić zajęcia. Absurd, myślałam i ja, idąc na pierwsze spotkanie. A tu szok, zaskoczenie, magia jakaś! Towarzystwo do lat dwóch przez 45 minut siedzi zasłuchane i bynajmniej nikt nie trzyma ich za nogę. Niektóre próbują nawet klaskać, przytupywać, a te które już umieją chodzą do rytmu, podskakują. To magia sylab! Panie niezmordowanie śpiewają proste piosenki NA SYLABACH okraszone rytmem, rymem i towarzyszeniem prostych instrumentów i rekwizytów. Rodzice starają włączyć się w muzykowanie i zarazić nim dzieci. Te sylaby to zdaniem twórcy metody, Edwina Gordona, klucz do sukcesu i gwarant, że dzieci po pewnym czasie włączą się do zabawy. Sadzonka rozkwitła. Wprawdzie na zajęciach udaje niewzruszoną, w domu daje znać, że jednak jej się podobało. Zaczyna śpiewać na sylabach i wciąga w to całą rodzinę.
"Lalo gra na bębnie" to nasze literackie przedłużenie "gordonkowej" przygody. Lalo gra na bębnie PIM PIM POM, deszcz pada KAP KAP KAP, słońce wstaje TIN TIN TIN, tata gra na bębnie PAM PIDI PAMPAM POMPOM! Sadzonka jest oczarowana tą prostą, rytmiczną historyjką. Z równym zaangażowaniem słucha, co ogląda rysunki. Próbuje podśpiewywać. Kończymy i zaczynamy od nowa. A Lalo gra, a Sadzonka śpiewa...
11/26/2013
Antonino w walce z czasem
Juan Arjona
il. Lluïsot
Wydawnictwo Tako 2013
Póki co, najlepiej z nas wszystkich walka z czasem wychodzi Antoninowi. Jest w tej dziedzinie bezkonkurencyjny. "Antonino ma tylko pięć minut". Trochę jak James Bond, albo japońscy turyści w objazdowej wycieczce po Europie, w nierealnym czasie ratuje Niedźwiedzia, przemierza las, górę, bagna i rzekę, aby dotrzeć do szpitala z rannym misiem. (Widać, że moje szczęście do absurdalnych historii nadal trwa). I choć opowieść jest prosta, wręcz banalna, ma swój urok. Świetnie się ją czyta z młodszakami w trybie "zdarta płyta". Ma mało tekstu i wysmakowane, sugestywne ilustracje, funkcjonujące w dużej części na pierwszym planie. Czekam na kolejne przygody Antonina. Wydawnictwo zapowiada jeszcze dwie książki. W "Antonino tam i z powrotem" główny bohater pobije może kolejny rekord, tym razem w obie strony...
11/20/2013
Ani słowa o Zosi!
Zuzanna Orlińska
Literatura 2013
Piszę ten tekst już drugi raz, bo pierwszy w całości mi się skasował. Niefart? Niekoniecznie, raczej zbieg okoliczności, ponieważ nie dalej jak dziś w nocy, kiedy odłożyłam komputer po skończeniu pierwszej wersji, przyśnił mi się głos, który wystąpił ze światłą radą: "jeśli ci coś nie wyszło, skasuj i zacznij od nowa". Nie dobrze ze mną, słyszę tajemnicze głosy. Chyba za dużo emocji nagromadziło się we mnie i wokół "Ani słowa o Zosi!", żeby jej podsumowanie wyszło wystarczająco dobrze. Zacznę więc od początku.
Po tym jak kilka miesięcy temu przeczytałyśmy z Najstarszą "Pisklaka", "Ani słowa o Zosi!" wzięłam z półki na pewniaka. Mało tego, najpierw podsunęłam ją Najstarszej, dopiero potem przeczytałam sama. Książka została wiosną tego roku nagrodzona w III edycji Konkursu im. Astrid Lindgren, w kategorii wiekowej 10-14 lat. To dobry rok dla autorki, ponieważ jesienią również "Pisklak" miał swoje pięć minut (Nagroda literacka im. Kornela Makuszyńskiego - wyróżnienie). Cenię sobie Orlińską jako pisarkę, ponieważ "Pisklakiem" udowodniła, że współczesna książka dla młodzieży może być życiowa, a jednocześnie ciepła i poetycka.
Tymczasem kiedy zaczęłam czytać "Ani słowa o Zosi!" okazało się, że moje wyobrażenie legło w gruzach. Zabrakło ilustracji, to jasne, bo wydanie pokonkursowe rządzi się swoimi prawami. Jednak szkoda, bo w "Pisklaku" nastrojowe rysunki Wandy Orlińskiej dodawały klimatu. Po drugie, pierwszoosobowa narracja zrobiła z prozy Orlińskiej typowe czytadło dla nastolatek. I choć z ostatnich zdań książki dowiadujemy się, skąd wzięła się ta konwencja, jednak przez sto kilkadziesiąt stron, nie mamy o tym pojęcia. Na szczęście chyba również sama autorka w obranym stylu nie czuje się komfortowo, bo mniej więcej za połową coś jednak drga i dalej czyta się już dużo lepiej. Pojawia się wątek kryminalno-historyczny, na dalszy plan schodzą małżeńskie problemy rodziców głównej bohaterki - Tosi i wypada na dłuższy czas z fabuły jedna z bohaterek, wyjątkowo irytująca osoba, która wszystko lubi mieć pod kontrolą. Akcja zaczyna się toczyć wartko i odzyskujemy wreszcie starą dobrą Orlińską, mimo że pierwszoosobową.
Niestety nie należy się sugerować, że książka faktycznie jest przeznaczona dla kategorii wiekowej 10-14 lat. Najstarsza, która skończyła niedawno 11, bardzo źle przyjęła szczegóły rodzinnych problemów bohaterki, nie umiejąc ich właściwie zinterpretować. Drobiazgową analizę relacji rodziców Tosi w obliczu rozpadającego się małżeństwa polecałabym raczej 16-latkom niż młodszym.
Na szczęście są i dobre informacje. "Ani słowa o Zosi!" łączy z "Pisklakiem" miła atmosfera polskiej prowincji pokazana z perspektywy Roztocza. Widać wyraźnie, że autorkę, jako warszawiankę z anonimowego tłumu pociągają miejsca, w których ludzie znają się lepiej niż co najwyżej z widzenia. Ja natomiast ciepło przyjęłam wspomnienie o moich podwarszawskich Urlach. Uśmiecham się wirtualnie do autorki, ponieważ Urle to świetne miejsce do osadzenia fabuły młodzieżowej książki, może następnej...?
Gdyby dało się skasować "Ani słowa o Zosi!" i napisać od nowa, namawiałabym do zmiany narracji na trzecioosobową, ale ponieważ się nie da, czekam na następną książkę autorki. Wszyscy uczymy się na błędach.
11/16/2013
Cyryl, gdzie jesteś?
Wiktor Woroszylski
opracowanie graficzne i il. Bohdan Butenko
Nasza Księgarnia 1985 (wyd. IV)
Dawno nie przeczytałam na raz tylu absurdaliów, co w zeszłym miesiącu. Zaczęło się od "Magicznego domku" Bianki Pitzorno. Wpadł mi w oko letnią porą na stoisku z tanią książką. Miał być na wakacje, ale nie starczyło czasu. Przeczytaliśmy go w październiku, kręcąc głową z niedowierzaniem. Historia rozgrywa się bowiem na drzewie, na którym mieszkają dwie dziewczyny, zwariowany staruszek, czereda zwierząt i czworo niemowląt podrzuconych przez bociany. Drzewo rodzi wszelkie możliwe owoce, dom posiada kanalizację i inne udogodnienia, pies lata i znosi jajka. Wystarczy? Nam tak. Ale atrakcji jest dużo więcej. Warto przeczytać, bo Bianca Pitzorno uważana jest za najpopularniejszą współczesną włoską pisarkę dla dzieci, a swoją twórczość określa intrygującym mianem fantastyki socjologicznej.
Kiedy wydawało mi się, że równie szalonej książki nie ujrzę do czasu premiery kolejnego opowiadania Markusa Majaluomy, okazało się, że Galeria Książki wypuściła nowego Gaimana ("Na szczęście mleko..."). To dopiero karuzela absurdu! Małoczcionkową recenzję będzie można przeczytać w kolejnym numerze Rymsa, także sza! Ani słowa.
Idąc tym tropem wyszperałam w osiedlowej bibliotece jeszcze jeden literacki purnonsens, tym razem z lat 60., "Cyryl, gdzie jesteś?". Za książką kryją się dwie wybitne postacie: Wiktor Woroszylski - autor tekstu i Bohdan Butenko - autor opracowania graficznego i ilustracji. Z wydaniem był podobno spory problem. Raz że nietypowy kwadratowy format, dwa że wąska kolumna, a więc potrzeba dużo deficytowego papieru. Dzięki Bogu Butenko nie oparł się naciskom organów decyzyjnych i książka trafiła do naszych rąk właśnie w tym nieekonomicznym, artystycznym formacie. Niestety po latach ktoś zaeksperymentował i wydał "Cyryla" w koszmarnej, niebutenkowej oprawie graficznej, ale litościwie spuśćmy na to zasłonę milczenia.
Mój "Cyryl" to prawdziwy majstersztyk. Nadal nie mogę oprzeć się wrażeniu, że tekst i ilustracje wyszły spod jednej ręki, bo tworzą naprawdę wyjątkowo spójne dzieło. Woroszylski wodzi czytelnika za nos, przeplata wątki, zmienia bieg wydarzeń sprzed kilkudziesięciu stron, tworzy postacie karykaturalne o bardzo wyraźnych cechach wyróżniających. Butenko bezbłędnie podąża jego tropem. Korzysta z różnorodnych zabiegów, aby wyodrębnić przeplatające się wątki. Bierze na tapetę kolor, krój i wielkość czcionki, stosuje pismo odręczne, wprowadza elementy graficzne w ramach kolumny, a czasem rozwija je na bardzo szerokim marginesie zewnętrznym. Jest nieprzewidywalny, podobnie jak autor. Ilustracje operujące tylko na pierwszym planie, są stworzone dziecięcą kreską, ale z właściwym dla zawodowca przymrużeniem oka. Cała książka to wielkie graficzne przedsięwzięcie, w którym każdy element jest zaplanowany z równą starannością.
Zagmatwana, absurdalna fabuła świetnie funkcjonuje właśnie dzięki przemyślanemu projektowi graficznemu. Kryminalna intryga w kilku odsłonach toczy się wartko i potrzeba dużo skupienia, żeby nadążyć za bohaterami, a drugie tyle żeby docenić wszystkie subtelności. W Sieci natknęłam się nawet na opinię, że lektura "Cyryla" to męka i nie powinno się tym katować dzieci. Z pewnością może tak być, jeśli Woroszylskiego obedrze się z Butenki i nie zaproponuje nic w zamian. Ja na szczęście miałam przyjemność smakować pracę obu panów jednocześnie. Czego wszystkim również życzę!
11/11/2013
A ja jestem Polak mały, moim krajem jest świat cały
A ja jestem Polak mały, moim krajem jest świat cały
Eliza Piotrowska
Czarna Owieczka 2013
W różnych około książkowych dyskusjach pojawiają się ostatnio opinie, że współczesnym dzieciom trudno jest wyjaśnić znaczenie słowa patriotyzm, że jakoby tradycyjne znaczenie traci na wartości w obliczu rzeczywistości, która nie wymaga "krwi i blizny", że powinniśmy szukać nowych odniesień, nowych wartości, lepszych wzorów. Odkąd te głosy dotarły do mojej świadomości borykam się z nimi i nie mogę zrozumieć czemu to, co w naszym domu z powodzeniem od jedenastu lat przekazujemy naszym dzieciom, dla innych miałoby być trudne do przyjęcia. Dlaczego słowa naród, tożsamość, tradycja, pamięć, poczucie przynależności nie opisują już dobrze tego, co moje dzieci nadal całkiem nieźle rozumieją pod słowem patriotyzm?
Minęło pół roku. Przypadkowo znaleźliśmy w księgarni "A ja jestem Polak mały..." Elizy Piotrowskiej i trafiliśmy w dziesiątkę. Nie jest to może książka wybitna pod względem edytorskim, ale naszych dzieci zdaje się nie razić brak marginesów i okładka, od której aż bolą zęby. Treść nareszcie koresponduje z tym, co o patriotyzmie słyszą w domu, w szkole i przedszkolu. To już dobry początek.
Dużą wartością książki jest jej prosty, przystępny i szczery język, w którym na próżno by szukać pustych frazesów lub dydaktyzmu. Swoistą gwarancją wiarygodności autorki jest jej życiorys, przytoczony w telegraficznym skrócie na okładce książki. "Choć (...) dziesięć lat mieszkałam w Rzymie, gdzie mówiłam po włosku, a teraz mieszkam w Brazylii, gdzie mówię po portugalsku, JESTEM POLKĄ, a do tego PATRIOTKĄ!" - przedstawia się nam Eliza Piotrowska. A ja cieszę się, że z dystansu tysięcy kilometrów patriotyzm może wyglądać tak samo, jak ten, który ja sama noszę w sercu i że dzięki "A ja jestem Polak mały..." mogę tą refleksją podzielić się z moimi dziećmi.
11/08/2013
Czarownica piętro niżej
Marcin Szczygielski
il. Magda Wosik
Wydawnictwo Bajka 2013
Szczygielski natomiast kreśli opowieść, która nie jest zanadto odkrywcza. Tka narrację ze znanych literackich motywów: gadających zwierząt, podróży w czasie, uniwersalnego klucza i tajemnicy nieśmiertelności. Mamy więc wrażenie, że jesteśmy gdzieś pomiędzy Alicją w Krainie Czarów a Koraliną. Autor odnajduje się jednak w tej konwencji na tyle dobrze, że powieść czyta się z przyjemnością, bez poczucia deja vu. W "Czarownicy piętro niżej" odkrywa przed czytelnikiem to, co jak sądzę jest jego główną zaletą, mianowicie nieprzeciętny talent pisarski. Podczas lektury, odniosłam jednak wrażenie, że Szczygielski o wiele lepiej czuje się w zwykłej obyczajówce niż w fantastyce. Kiedy do głosu dochodzą gadający kot i postrzelona wiewiórka dialogi stają się bardziej drętwe i akcja paradoksalnie jakby nieco zwalnia. Mimo wszystko poziom nie spada tak drastycznie, żeby było to zauważalne dla dziecięcego czytelnika.
