2/21/2016

Wilki


Wilki
Adam Wajrak
Agora 2015
















W księgarni, w dużym centrum handlowym stoją na półce obok książek dla dorosłych. "Wilki" odwracają kolejność adresatów typową dla książek Adama Wajraka. Tym razem literatura dla dorosłych trafia do rąk małego czytelnika, a nie odwrotnie. I jest w tym wiele sensu.

Mamy za sobą wspólną głośną lekturę z 8-latkiem. Trudną, urywaną, ale jednocześnie oczyszczającą, refleksyjną, mądrą. Wajrak dał nam do rąk opowieść spisaną w pamiętnikarskich szczegółach, niezwykle osobistą i dającą do myślenia, której subiektywizm jest podstawowym atrybutem i największym walorem. Mimowolnie, z samego faktu bycia powiernikami różnych wilczych historii, staliśmy się orędownikami tych zwierząt i ich cichymi sprzymierzeńcami. Wiem, że Wajrak robi to celowo, uprawia edukację u podstaw, ale też swoistą manipulację uczuciami czytelników, prowadzoną na żywym organizmie i w świetle jupiterów. "Wilki" to mowa obrończa w sprawie, a jednocześnie głośne oskarżenie kierowane pod adresem ludzi. Właśnie te fragmenty opisujące krzywdę wyrządzaną wilkom przez ludzi, były tymi, które często omijaliśmy, żeby dawka okrucieństwa nie była zbyt duża. "Wilki" są książką pełną przemocy, ale jak zgodnie orzekliśmy, to nie opisy zależności w łańcuchu pokarmowy były najtrudniejsze do przełknięcia. Natura sama usprawiedliwia swoje mechanizmy. Ludzi nie da się usprawiedliwiać.

"Wilki" nie są książką dla dzieci, ale paradoksalnie to do dzieci skierowany jest odautorski opis na czwartej stronie okładki. Wajrak zachęca do czytania, ale i przestrzega  przed samodzielną lekturą. Niezwykle poważnie traktuje swoich wiernych, młodszych czytelników, proponując im książkę gorzką, nieosłodzoną fabularnym wątkami, ani wszystko znaczącym stwierdzeniem "żyli długo i szczęśliwie", za to do bólu prawdziwą i autentyczną.

2/12/2016

Ancymony, wiatraki i drab


Ancymony, wiatraki i drab
Maria Stengert
il. Bohdan Butenko
Nasza Księgarnia 1973















Dzisiaj trochę wspominkowo, rocznicowo i z dużym akcentem położonym na odkurzanie. Przed Wami bowiem pachnące starością, pierwsze wydanie debiutanckiej powieści Marii Stengert. W 1973 roku było jeszcze możliwe, żeby debiutować w pięknej oprawie graficznej Bohdana Butenki. Dziś to gratka tylko dla najlepszych. Podejrzewam, że autorka "Ancymonów" niestety nadal pozostaje mało znana szerszej publiczności, a jej śmierć (przeżyła 91 lat), raptem przed miesiącem, nie została odnotowana przez ogólnopolskie media. W jednym z wywiadów powiedziała: "Jestem taką pisarką od konkursu do konkursu. Tylko konkursy mobilizowały mnie do pisania książek". Istotnie, napisała ich zaledwie kilka. Swoje życie poświęciła przede wszystkim dziecięcej redakcji Poznańskiego Ośrodka Telewizji, którą kierowała przez ponad 20 lat.

Czytając "Ancymony" oddaliśmy niejako hołd zmarłej autorce, ale i Bohdanowi Butence, lutowemu jubilatowi, który w tym roku skończył 85 lat. Fenomen ilustracji Mistrza zaskoczył nas na nowo. Leciwemu tekstowi (tak należy go widzieć z perspektywy dzisiejszego kilkulatka) towarzyszą równe mu wiekiem ilustracje, a jednak wizualnie książka jest nadal świeża i tylko żółć kartek przypomina, ile lat faktycznie przeleżała na półce. Tomek podszedł do niej z ogromną otwartością. Klimat peerelowskiego osiedla, podwórkowe zabawy, pobrzmiewające jeszcze gdzieś w tle powojenne nastroje, nie sprawiły na szczęście, że książka stała się odrealniona i niezrozumiała. Stengert wplotła w fabułę również bliskie jej dobrze wątki telewizyjne, organizując bohaterom wizytę w studiu nagrań, zupełnie innym niż te dzisiejsze. Mam słabość do książek utrzymanych w takim klimacie i jestem w stanie wybaczyć autorce, że język którym dzieci posługują się w dialogach, nawet jak na tamte czasy, jest trochę zbyt górnolotny i niekiedy trudno mi było zinterpretować kwestię wypowiedzianą przez przedszkolaka, tak żeby brzmiała autentycznie. Za to urzekł mnie nacisk kładziony na kulturę osobistą. W dzisiejszych książkach z rzadka pisze się o utrzymaniu porządku w pokoju, ani o cechach jakie powinien mieć dobry człowiek. Kłóci się to z panującym relatywizmem, który nie uznaje obiektywnych wartości, a wyboru dobra wcale nie traktuje jako warunku koniecznego do osiągnięcia szczęścia. I można wprawdzie powiedzieć, że to dobrze, że dydaktyzm odchodzi w zapomnienie, mnie jednak jest go niepomiernie żal, jeżeli tylko podany jest w sposób lekki i nieco zawoalowany.

Ferie i duży zapas wolnego czasu sprawiły, że ostatnie rozdziały "Ancymonów" czytaliśmy prawie na wdechu, nieprzerwanie przez kilka godzin. Po zamknięciu książki pozostał niedosyt, nie tylko mój, ale także Tomka. Chyba pora sięgnąć po Niziurskiego. Chyba już czas.




2/03/2016

Krasnoludki


Krasnoludki
Melania Kapelusz
il. Ewa Poklewska-Koziełło
Wydawnictwo Bis 2007
(wydanie II - 2014)















Odkurzam z zapałem książki dla Sadzonki, choć to jeszcze nie czas na wiosenne sprzątanie. Mamy niedosyt krótkich opowiadań dla przedszkolaków. Sadzonka hołubi swój stały repertuar (w nim m.in. "Gruffalo", "Co było potem?", "Sam and Dave Dig a Hole", "Julek i Julka"), ale lubi czasami poprosić o coś "nowego". Zdejmujemy z półki książki stare i jeszcze starsze. Sadzonka oczywiście nie jest bezkrytyczna. Torpeduje niektóre propozycje dość krótkim pytaniem: "Mamo, cy jus końcys cytać?". Nie dała się z skusić ani na wysłużonego "Wróbelka Elemelka" z ilustracjami Witwickiego, ani na trochę zapomniane francuskie opowiadanie wydane przez Endo - "Chichotka i Kocicho", ani na "Felka i Tolę".

Trafiły w jej gust "Krasnoludki" - szczere, bezpretensjonalne, choć miejscami dowcipne trochę na wyrost. Utkwiły nam dobrze w pamięci, bo kilka lat temu, z Najstarszą, nagrywaliśmy na ich podstawie słuchowisko. Głośne czytanie to idealny żywioł dla tej książki, która żyje dynamicznym, dowcipnym dialogiem. 13 małych bohaterów przeżywa przygody na miarę dziecięcego pokoju. W istocie niewiele się tu dzieje, poza nieustannymi słownymi utarczkami, których motorem paradoksalnie jest bliskość relacji i wzajemna troska o siebie. Krasnoludki na zmianę śmieszą, rozczulają, czasami irytują i zaskakują. Dzięki temu są prawdopodobnie bardziej prawdziwe i przekonujące niż większość ich baśniowych protoplastów, z wytworami disneyopodobnymi na czele. Nie bez znaczenia pozostaje przy tym fakt, że o wiele bliżej im do grupy przedszkolaków niż archetypu krasnoludka. I pewnie właśnie tym zdobywają sobie punkty u małych, a starszych oczarowują trafionymi w sedno, niezamierzonymi żartami. Niektóre są na tyle nośne, że mają szansę, jak w naszym przypadku, na stałe zagościć w domowym zasobie cytatów.

"Krasnoludki" bronią się również formą. W momencie swojego pierwszego wydania w 2007 roku wyróżniały się bardzo pozytywnie na tle ówczesnej oferty, nowoczesną jak na tamten moment okładką. Dziś razi mnie już nieco połączenie koślawego, odręcznego pisma i typowego kroju cyfr wokół słoneczka. Zastanawiam się zwłaszcza nad samym sensem umieszczania cyfr, które łopatologicznie sugerują nam jakiś nie do końca jasny dla mnie kontekst osadzenia w książce właśnie trzynastu krasnoludków. Poręczny format i dobrze znana kreska Ewy Poklewskiej-Koziełło gwarantują miłe chwile przy wieczornej lekturze. Dla nas, aż do momentu kiedy Sadzonka nie zechce identyfikować z imienia każdego z trzynastu krasnoludków przewijających się przez ilustracje. O zgrozo, każdy z nich ma imię!

1/21/2016

Kern. Wiersze dla dzieci


Kern. Wiersze dla dzieci
Ludwik Jerzy Kern
il. M. Gurowska, M. Hanulak, M. Ignerska,
A. Kucharska-Zajkowska, A. Niemierko, G. Urbańska-Macias, J. Wróblewska
Wytwórnia 2015


 Pamiętacie jak to było? 2007 rok - Wytwórnia wydaje "Tuwima. Wiersze dla dzieci". Siedem młodych, uzdolnionych ilustratorek przedstawia swój pomysł na graficzną interpretację Klasyka i bynajmniej nie brak im ani odwagi, ani rozmachu. Pośród rynkowej, poetyckiej pstrokacizny "Tuwim" Wytwórni zaczyna robić karierę. Wzbudza podziw, zaskoczenie, czasem onieśmielenie lub odrzucenie. Odzywają się głosy, że to nie dla dzieci albo wręcz przeciwnie, że wreszcie coś nowego, na miarę starej Polskiej Szkoły Ilustracji. Pojawiają się ważne nagrody. Najpierw Bologna Ragazzi Award (po raz pierwszy w historii przyznana książce z polskiej stajni wydawniczej) oraz Książka Roku 2008 Polskiej Sekcji IBBY. Rok później wyróżnienie specjalne Międzynarodowego Biennale Ilustracji w Bratysławie. Jest z czego się cieszyć. W 2010 roku, idąc za ciosem, Wytwórnia wydaje "Brzechwę. Wiersze dla dzieci". Tym razem wszyscy wiedzą czego można się spodziewać, ale pomysł jest jednak trochę inny. Projekt książki bowiem przygotowują profesorowie warszawskiej ASP (Grażka Lange, Maciej Buszewicz, Piotr Młodożeniec, Lech Majewski). Jak można się było spodziewać i tu nie obywa się bez sukcesów. "Brzechwa" otrzymuje tytuł Najpiękniejszej Książki Roku 2010 przyznany przez kapitułę Konkursu Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, a także wyróżnienie specjalne graficzne Książka Roku 2011, a czytelnicy nowe spojrzenie na wiersze, skrzywdzone przez często zbyt dosłowny język wizualny.

Na przełomie 2015 i 2016 roku do księgarń trafia trzeci tom poetycki Wytwórni - "Kern. Wiersze dla dzieci". I znowu za pędzle, ołówki, kredki i nożyczki chwycił pierwszy skład autorski, czyli Małgorzata Gurowska, Monika Hanulak, Marta Ignerska, Agnieszka Kucharska-Zajkowska, Anna Niemierko, Gosia Urbańska-Macias i Justyna Wróblewska, czuć jednak powiew nowego. Prawie dziesięć lat po debiucie "Tuwima", autorki wyraźnie szukają świeżych dla siebie form wyrazu. Poezja znowu otwiera drzwi dla swobodnej interpretacji graficznej, nieskrępowanej konwenansem i wiernym trzymaniem się języka tekstu, a autorki korzystają skrzętnie z tej możliwości. Po raz kolejny powstaje tomik o dużej rozpiętości technik, a mimo to artystycznie spójny. Poezja Kerna, w odróżnieniu od jego dwóch zacnych poprzedników, znana jest trochę słabiej, stąd jej odbiór nie jest obciążony nawykami i schematami, na które skazana jest ścisła czołówka klasyków. Czytelnik ze swoim świeżym spojrzeniem  daje twórcom prawdopodobnie większy kredyt zaufania i nie odbiera tak jednoznacznie łamania nienaruszalnego tabu. W wierszach objawia nam się Kern - satyryk, niezwykle bystry obserwator świata, przewrotny i dowcipny jego interpretator. Ilustratorki bezbłędnie wchodzą z nim w dialog, uwypuklając tylko zawarte już w tekście akcenty. Poezja Kerna zachęca do zabawy, bo sama w sobie jest zabawą, grą i zręczną żonglerką słowami. Dystans z jakim czytelnicy kilka lat temu podeszli do zbioru "Tuwima" ma szansę tym razem się zmniejszyć. Może "Kernowi" bliżej będzie do półki w pokoju dziecięcym.











1/08/2016

Świąteczne czytanie 2015


Długa cisza w eterze nie była świadomym wyborem. Zawdzięczacie ją mojemu świątecznemu rozkojarzeniu. Zwyczajnie, router z wi-fi nie został spakowany na czas do torby i nie pojechał z nami na poświąteczny odpoczynek. Na szczęście pokaźny zapas książek znalazł się w bagażniku, a i czasu na czytanie było z oczywistych względów o wiele więcej niż ze stałym łączem w eterze.

Pojechały z nami dwie kontynuacje naszych ulubionych młodzieżowych serii, które miały premierę pod koniec roku. Jak to zwykle bywa przed lekturą "nastego" tomu, obie z Najstarszą byłyśmy pełne obaw, czy autorzy dadzą radę nas jeszcze zaskoczyć. "Felix, Net i Nika oraz (nie)Bezpieczne Dorastanie" w nietypowej okładce, pierwszy raz nie autorskiej lecz wyłonionej w konkursie, okazał się świeży, nieprzegadany i dowcipny. Jest to właściwie kontynuacja poprzedniego tomu, ale potraktowana bardzo autonomicznie. Znajdziemy tu również zgrabne nawiązanie do starszych "Felixów", co poczytuję książce na duży plus. Zagadka tajemniczego Mortena wciąż elektryzuje i daje do myślenia. Rafał Kosik wyraźnie wraca do formy po słabszym "Sekrecie Czerwonej Hańczy" i "Klątwie domu McKillianów", w których postawił na pastisz horroru.

Bardzo dobrze mają się również "Zwiadowcy". Stworzenie prequelu "Turniej w Gorlanie", wbrew moim obawom nie okazało się strzałem we własną piętę. John Flanagan jak zwykle dostojnie i bez nadmiernie szybkich zwrotów akcji, a mimo to w pełnym napięciu do ostatniej kartki, prowadzi nas przez lenna Araulenu z czasów młodości Halta. Mamy okazję po raz pierwszy zobaczyć zwiadowców ze wszystkimi ich słabościami, na dodatek działających nietypowo, w pełnym składzie jako pełnoprawna drużyna. Co więcej, można spodziewać się kolejnych prequelów, jako że "Turniej w Gorlanie" jest pierwszym tomem podserii "Wczesne lata".

Dużym (i nie chodzi mi tylko o format) zaskoczeniem okazały się "Pszczoły" Piotra Sochy. Idealna pozycja dla wszystkich pszczołologów  w wieku 7+ lub tych, którzy o pszczołach chcą się dowiedzieć wszystkiego lub prawie wszystkiego. Dodatkową umiejętnością, którą szybko będzie musiał posiąść zaangażowany, samodzielny czytelnik jest sprawna orientacja w cyfrach rzymskich. Książka pozbawiona typowej numeracji stron posługuje się numerami tablic rozmieszczonych na rozkładówkach, które bazują na klasycznej strukturze tablic encyklopedycznych. Drobny tekst umieszczony na dole strony stanowi zgrabny, choć niestety nie zawsze w pełni adekwatny komentarz do gigantycznych ilustracji. Luźne, niepodpisane rysunki czasem trudno jest odnieść do konkretnego fragmentu tekstu i na odwrót. Wielkość king size wydaje się być w tym momencie jakby ciut niewykorzystana, choć pewnie gdyby format był mniejszy, tekstu nie dałoby się łatwo odczytać. Jednego możecie być pewni: razem z "Mapami" i "Pod ziemią, pod wodą", "Pszczoły" ustawią się na półce w równym szeregu.

Bardzo sympatyczny też swego rodzaju powrót zaproponowali nam Poławiacze Pereł książką "Bahar znaczy wiosna" Agnieszki Ayşen Kaim. Pisałam już jakiś czas temu o świetnym, interkulturowym zbiorze "Opowieści spod oliwnego drzewa" poświęconym tradycji Bliskiego Wschodu. "Bahar" łączy z poprzednią książką nie tylko postać ilustratorki Nežki Šatkov, ale przede wszystkim genialny patent na książkę spinającą dwie kultury, tym razem polską i turecką, w formule legendy nawiązującej do tradycji obu regionów, ale opowiedzianej stylem zaczerpniętym ze środkowoazjatyckiego eposu. Genialna do głośnego czytania. W tej formie sprawdza się najlepiej i prezentuje wszystkie swoje walory. Przypadła równie silnie do gustu małym jak i tym dużym, rozkochanym w twórczości tureckiego noblisty Orhana Pamuka.

Na koniec została lektura zupełnie już dorosła, ale nie mogę o niej nie wspomnieć w dwóch zdaniach. Podobno nie da się zrozumieć Tove Jansson nie poznawszy jej dorosłej twórczości. I mimo że nie przepadam za opowiadaniami, "Wiadomość" przeczytałam z ogromną przyjemnością. To książka bardzo namacalna i szczera, nawiązująca do osobistych wątków z życia Tove, dająca wręcz zmysłową przyjemność obcowania ze światem bardzo realnym, zarysowanym w drobnych szczegółach i pozornych nieistotnościach. Autorka skomponowała ten zbiór opowiadań na kilka lat przed śmiercią. Osiem z nich powstało specjalnie do niego. Doskonały przekład Teresy Chłapowskiej i Justyny Czechowskiej pozwala zanurzyć się w książce po uszy i pozostać z nią jeszcze na długo po lekturze.

Ruszamy w 2016 z nowymi literackimi nadziejami. Cieszymy się na niespodzianki i nadrabianie zaległości, zarówno tych czytelniczych jak i recenzyjnych. Nowych odkryć książkowych życzymy Wam i Waszym dzieciom w nowym roku. Niech będą co najmniej tak dobre jak zeszłoroczne.